Mae cysylltiad sicr rhwng sgiliau a chyfleoedd cyflogaeth, ar gyfer yr unigolyn a’r gweithlu ehangach. Mae gwella sgiliau yn gwella gallu’r rhai sy’n ddi-waith i ganfod gwaith. Ar yr un pryd mae gwella sgiliau yn cynorthwyo’r rhai mewn swyddi â chyflog is i symud ymlaen drwy’r farchnad lafur. Wrth i sylfaen sgiliau’r gweithlu gynyddu, mae’r ardal yn fwy deniadol i fuddsoddwyr posibl sy’n dymuno cyflwyno busnesau newydd^[i].

Mae newid cyflym yn yr economi cenedlaethol ac economi’r byd, ochr yn ochr â thechnoleg sy’n datblygu’n gyflym, yn golygu bod yn rhaid i’r gweithlu cyfoes feddu ar fwy o sgiliau nag erioed o’r blaen. Mae’n rhaid i’r sgiliau hyn fod yn hyblyg, addasadwy ac y gellir eu trosglwyddo rhwng swyddi a rhwng sectorau cyflogaeth hefyd. Mae parhau i symud oddi wrth economi sy’n seiliedig ar gynhyrchiant i economi sy’n seiliedig ar wasanaeth yn golygu bod yn rhaid i’r gweithlu ddatblygu ei sgiliau cymdeithasol fwy a mwy, wrth i gyflogaeth ganolbwyntio mwy ar y cwsmer.

O’i gymharu â chyfartaledd Cymru, mae’r boblogaeth oedran gweithio ym Mwrdeistref Sirol Conwy a Sir Ddinbych yn fwy cymwys. Mae gennym lai o bobl heb unrhyw gymwysterau / lefelau isel iawn o gymwysterau, a mwy o bobl â chymwysterau lefel gradd neu uwch (NQF 4+). Mae gan fenywod gymwysterau uwch na dynion yn gyffredinol.

Tabl: lefelau cymwysterau uchaf a gynhelir gan boblogaeth oedran gwaith 2015

Ffynhonnell: Arolwg poblogaeth blynyddol, ONS

Diffiniadau

Mae enghreifftiau o’r cymwysterau uchaf ar bob lefel yn cynnwys:

Is na lefel 2: NQF Lefel 1, cymwysterau lefel mynediad, Sgiliau Sylfaenol

Lefel 2: NQF lefel 2 neu gyfwerth, 5 TGAU neu fwy A* i C, 2 Lefel AS

Lefel 3: 2 Lefel A, 4 Lefel AS, NQF lefel 3, Bagloriaeth Cymru Uwch

Lefel 4-6 : Gradd gyntaf, graddau sylfaen, NQF lefel 4

Lefel 7-8: cymwysterau ôl-radd, NQF lefel 5.

Mae ystod o gymwysterau academaidd a chymwysterau sy’n gysylltiedig â gwaith wedi’u cynnwys yn yr ystod o sgiliau ar gyfer cyflogaeth. Nid yw’r llwybr ar gyfer addysg uwch a graddau prifysgol yn addas ar gyfer pawb sy’n gadael ysgol neu ddysgwyr sy’n oedolion, ac mae prentisiaethau a chyfleoedd dysgu yn y gwaith yn ffurfio rhan fawr o’r sylfaen sgiliau lleol. Ynghyd â graddedigion addysgedig, bydd economi gymysg wydn angen technegwyr, gweinyddwyr, gweithredwyr manwerthu medrus ac ati. Mae gan ddysgu wrth weithio, cynlluniau prentisiaeth ac addysg uwch ffurfiol rôl sylweddol o ran darparu sgiliau o fewn y farchnad gyflogaeth.

O gymharu â’r gyfradd genedlaethol, mae gwell darpariaeth ar gyfer prentisiaethau ym Mwrdeistref Sirol Conwy a Sir Ddinbych na’r cyfartaledd cenedlaethol, yn enwedig ar gyfer grŵp oedran 16-24. Mae’r cyfraddau cyffredinol ar gyfer dysgu yn seiliedig ar waith yn gymharol â chyfartaledd Cymru.

• Mae gan y ddwy ardal gyfran uwch o raglenni yn y sector iechyd a gwasanaethau cyhoeddus – 35% a 39% o brentisiaethau (33% yng Nghymru) a 29% a 33% o’r holl raglenni (24% yng Nghymru).
• Y sectorau eraill sydd â chyfran uwch o raglenni dysgu na chyfartaledd Cymru yw lletygarwch (Bwrdeistref Sirol Conwy a Sir Ddinbych); gweinyddu busnes a gwasanaethau manwerthu a chwsmeriaid (Bwrdeistref Sirol Conwy yn unig) a gweithgynhyrchu (Sir Ddinbych yn unig). Mae hyn yn adlewyrchu strwythurau cyflogaeth yr ardal, ac yn cael ei ddylanwadu gan y cyrsiau sydd ar gael mewn sefydliadau addysg bellach lleol.
• Mae rhaglenni dysgu yn y gwaith yn y sectorau rheoli a phroffesiynol a’r sector adeiladu yn cael eu tangynrychioli o gymharu â ffigurau Cymru gyfan.

Mae mwy o ferched na dynion yn derbyn prentisiaethau a chynlluniau dysgu yn seiliedig ar waith – mae 63% o’r prentisiaethau yn cael eu llenwi gan ferched ym Mwrdeistref Sirol Conwy a 56% yn Sir Ddinbych (Cymru= 57%).

Tabl: rhaglenni dysgu yn seiliedig ar waith 2014/15

Ffynhonnell: Dadansoddiad Rhwydwaith Dysgu, Llywodraeth Cymru (StatsCymru)

*Y gyfradd yw fesul 1,000 o bobl yn y grŵp oedran hwnnw

Ynghyd â darparu sgiliau y mae pobl eu hangen ar gyfer cyflogaeth, gall prentisiaethau fod yn ddewis amgen atyniadol i addysg mewn prifysgol ar gyfer pobl ifanc sy’n methu â fforddio neu ddim yn dymuno derbyn y dyledion y gall addysg uwch ffurfiol ei roi i fyfyrwyr. Mae hyn wedi’i gydnabod gan y llywodraeth, a gyflwynodd deddfwriaeth fod yn rhaid i ysgolion hyrwyddo prentisiaethau cymaint ag y maent yn hyrwyddo’r llwybr addysg uwch.

Fel rhan o’i ymgais i gynyddu prentisiaethau cyhoeddodd y llywodraeth Ardoll Prentisiaeth newydd ar ddiwedd 2015, sy’n ‘dreth cyflogau’ newydd i gynorthwyo i ariannu cynnydd mewn prentisiaethau. Wedi’i osod yn 0.5% o fil cyflog y cyflogwyr ac i’w gasglu drwy’r cynllun Talu wrth Ennill, mae’r ardoll eisoes wedi cael effaith sylweddol ar y diwydiant, gyda nifer o gyflogwyr mwy yn creu rhaglenni prentisiaeth newydd o ganlyniad i hynny.

Ar gyfer pobl ifanc sydd â llai o ddiddordeb mewn mynd i’r brifysgol ac sy’n awyddus ennill wrth iddynt ddysgu, mae’r ardoll yn debygol o greu llwybr deniadol arall i gyflogaeth. Er bod yr ardoll yn cael ei groesawu’n gyffredinol gan gyflogwyr, mae rhannu’r wybodaeth gyda budd-ddeiliaid allweddol eraill yn anoddach. Mae stigma yn gysylltiedig â phrentisiaethau – mae rhieni a phobl ifanc yn gweld mynd i brifysgol fel mesur o lwyddiant.

Mae sgiliau y tu allan i’r system addysg ffurfiol hefyd yn bwysig er mwyn derbyn a chadw cyflogaeth. Mae hyn yn cynnwys sgiliau bywyd sylfaenol megis cadw at amser, magu hunanhyder, datblygu sgiliau rhyngbersonol a glendid personol. Mae’n rhaid i ysgolion dderbyn rôl allweddol i ddarparu’r sgiliau hyn i’w disgyblion, yn enwedig ar gyfer plant sy’n dod o gefndiroedd difreintiedig sy’n methu â’u darparu â’r elfennau cymdeithasol sy’n ofynnol i weithredu’n llwyddiannus yn y gweithle ac yn y gymdeithas ehangach. Mae angen cefnogaeth hefyd ar gyfer pobl ar raglenni hyfforddiant i dderbyn gwaith. Nid yw cymhwyster neu leoliad gwaith ar ei ben ei hun yn ddigon i dderbyn cyflogaeth hir dymor a gwella hyder unigolyn yn eu gallu i ymdopi ym myd gwaith. Efallai y bydd pobl a’r sefydliadau sy’n eu cyflogi angen rhywun i ‘ddal eu dwylo’ am beth amser ar ôl i’r cynllun neu leoliad swyddogol ddod i ben er mwyn osgoi gadael.

[i] The Role of Skills from Worklessness to Sustainable Employment with Progression – UK Commission for Employment and Skills Medi 2011