Mae rheoli gwastraff yn elfen bwysig wrth geisio lleihau ein hôl-troed ecolegol. Er mwyn byw mewn Cymru gynhaliol lle mae digon o adnoddau, am bris fforddiadwy, i gynnal ein heconomi a ffordd o fyw mae’n rhaid i ni leihau faint o adnoddau’r byd yr ydym yn eu defnyddio. Amcangyfrifir bod gwastraff yn gyfrifol am oddeutu 15% o ôl-troed ecolegol y wlad[i].

Mae pryderon gwyddonol a llawer o ymwybyddiaeth cyhoeddus ar hyn o bryd ynghylch yr effaith y mae pecynnau plastig yn arbennig yn eu cael ar yr amgylchedd ac iechyd; mae gwaith ymchwil wedi nodi bod lefelau cynyddol o sbwriel plastig yn moroedd y byd.

Mae’r pryderon yn canolbwyntio’n arbennig ar faint y plastig tafladwy a gynhyrchir yn ein bywydau bob dydd, er enghraifft eitemau fel poteli diodydd, cwpanau tafladwy, gwellt plastig a ffyn cotwm, ac mae pob un o’r rhain yn cael eu taflu i ffwrdd yn aml.

Ynghyd â chynorthwyo i gadw adnoddau gwerthfawr, mae ailgylchu, ac ailddefnyddio a chompostio ein gwastraff yn gymorth i leihau cynhyrchiant methan ac allyriadau eraill sy’n deillio o sbwriel bioddiraddiadwy sy’n pydru. Mae gwastraff yn cyfrannu oddeutu 4.7% o allyriadau nwyon tŷ gwydr uniongyrchol yng Nghymru, sy’n cael effaith fawr ar newid hinsawdd.

Mae oddeutu 64,000 tunnell o wastraff trefol yn cael ei gynhyrchu ym Mwrdeistref Sirol Conwy bob blwyddyn, a 43,000 yn Sir Ddinbych. Ym Mwrdeistref Sirol Conwy roedd 62.6% o’r gwastraff yn cael ei ailddefnyddio, ei gompostio neu ei ailgylchu yn 2016/17 a’r ffigur ar gyfer Sir Ddinbych oedd 64.7%.

Mae cyfraddau ailgylchu Sir Ddinbych yn gydnaws â’r cyfartaledd cenedlaethol ar hyn o bryd, tra bo cyfradd Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy ychydig yn is na’r cyfartaledd, fodd bynnag, gan fod cyfraddau ailgylchu wedi gwella ar draws Cymru dros y degawd diwethaf, mae’r gwahaniaeth rhwng cyfraddau ailgylchu awdurdodau Cymru wedi culhau.

Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy yn darparu gwasanaeth ailgylchu wrth ymyl y ffordd ac mae’n casglu gwastraff bwyd, plastig, cardbord, cartonau, batris, papur, caniau a gwydr bob wythnos. Caiff gwastraff gerddi, tecstilau, teclynnau electroneg bach a sbwriel ei gasglu bob pythefnos. Mae’r Cyngor hefyd yn darparu dwy ganolfan ailgylchu deunyddiau’r cartref sy’n darparu cyfleusterau i ailgylchu amryw o eitemau eraill gan gynnwys dodrefn a bric-a-brac, gwastraff peryglus, olew, offer trydanol a rwbel adeiladu.

Ar hyn o bryd mae Cyngor Sir Ddinbych yn darparu gwasanaeth ailgylchu wrth ymyl y ffordd ac mae’n casglu gwastraff bwyd bob wythnos. Mae plastig, cardbord, cartonau, batris, papur, caniau a gwydr, gwastraff gerddi, tecstilau a sbwriel yn cael eu casglu bob pythefnos. Mae’r Cyngor hefyd yn darparu pump o barciau ailgylchu a gwastraff sy’n darparu cyfleusterau i ailgylchu amryw o eitemau eraill gan gynnwys dodrefn a bric-a-brac, gwastraff peryglus, olew ac offer trydanol.

Ar hyn o bryd mae Sir Ddinbych yn casglu deunyddiau ailgylchadwy cymysg ar y cyd tra bod Conwy wedi mabwysiadu dull didoli ar ymyl y ffordd. Fodd bynnag, mae Sir Ddinbych yn adolygu ei fodel gwasanaeth ailgylchu gyda’r nod o ailgylchu mwy o wastraff a lleihau costau gwaredu di-angen.

Er bod lleihau gwastraff a defnyddio adnoddau’n fwy effeithlon yn amcanion polisi sefydledig gan Lywodraeth Cymru, mae adroddiad diweddar gan y Swyddfa Archwilio Genedlaethol^[ii], wedi canfod bod y system bresennol sy’n seiliedig ar y farchnad o ran rhwymedigaethau ailgylchu pecynnau i gwmnïau sy’n ymdrin â phecynnau (a chyrraedd trothwyon penodol), a sefydlwyd i gymell cwmnïau i ailgylchu pecynnau gwastraff, yn gallu arwain at allforio deunyddiau gwastraff i’w hailgylchu dramor. Oherwydd diffyg gwelededd a rheolaeth dros wastraff a werthir i’w ailgylchu dramor, y perygl yw nad yw’r holl wastraff yn cael ei ailgylchu o dan safonau cyfatebol i safonau’r DU, ac yn hytrach ei fod yn cael ei anfon i safleoedd tirlenwi neu’n cyfrannu at lygredd.

Mae adroddiad y Swyddfa Archwilio Genedlaethol yn archwilio esgeulustod llywodraeth y DU o ran y system hon. Mae ei gwmpas yn cynnwys Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig, sy’n gyfrifol am fonitro cynnydd cyffredinol yn erbyn targedau ailgylchu pecynnau ledled y DU.

Daw’r adroddiad i’r casgliad bod perygl i’r ‘system ymddangos fel pe bai wedi esblygu i fod yn ffordd gyfforddus i’r llywodraeth gyrraedd targedau heb wynebu’r materion ailgylchu sylfaenol.’ Argymhellir diwygio’r system bresennol ar gyfer ailgylchu pecynnau.

[i] Tuag at ddyfodol diwastraff; Cymru’n un, Cenedl Un Blaned, Llywodraeth Cymru
[ii] The packaging recycling obligations, National Audit Office, 2018