Lles Amgylcheddol

Mae amgylcheddaeth wedi’i ystyried yn draddodiadol fel cymunedau ac unigolion yn gweithredu i amddiffyn y byd o’u cwmpas. Mae gan Les Amgylcheddol ddiffiniad ehangach ac mae’n cydnabod bod;

Ein hamgylchedd a’n teimladau tuag ato yn gallu cael effaith enfawr ar sut yr ydym yn teimlo’n gyffredinol.
Mae ein hamgylchedd yn cynnig cyfleoedd ar gyfer gwella ein lles corfforol
Mae Lles Amgylcheddol yn cynnwys amddiffyn unigolion a chymunedau rhag peryglon amgylcheddol.
Mae Lles Amgylcheddol yn ymwneud â galluogi dewisiadau ffordd o fyw ac arferion busnes sy’n lleihau unrhyw effaith negyddol ymddygiad dynol ar yr amgylchedd
Effaith yr amgylchedd adeiledig, yn enwedig tai, ar les.

Mae cynefinoedd a thirweddau amrywiol ar draws y ddwy sir yn cynrychioli asedau lles sylweddol. Ardaloedd o Harddwch Naturiol Eithriadol Bryniau Clwyd a Dyffryn Dyfrdwy a Pharc Cenedlaethol Eryri. Mae’r rhain yn amgylcheddau dymunol ac yn darparu cyfleoedd ar gyfer hamdden egnïol gan wella lles meddyliol a chorfforol. Mae’r siroedd yn cynnwys bioamrywiaeth a daear-amrywiaeth sylweddol gan gynnwys sawl safle o bwysigrwydd gwyddonol lleol, cenedlaethol a rhyngwladol.

Mae gan Sir Ddinbych dreftadaeth naturiol gyfoethog a chynefinoedd amrywiol iawn gan gynnwys twyni tywod, gweundiroedd grug ac afonydd byrlymog. Mae Sir Ddinbych yn gartref i nifer o gynefinoedd a rhywogaethau arbennig ac a ddiogelir; dim ond yn yr ardal hon y gellir canfod rhai o’r rhywogaethau hyn. Mae rhywogaethau a warchodir a’u cynefinoedd yn cynnwys yr ystlum pedol lleiaf, dyfrgwn, madfallod dŵr cribog, llyffant y twyni, madfallod tywod. Mae rhai rhywogaethau arbennig yn cynnwys: grugiar ddu a’r fôr-wennol fechan.

Mae’r ddwy sir hefyd yn eithriadol o ran cyfoeth yr asedau treftadaeth lleol, y mae nifer ohonynt yn cyfrannu’n sylweddol at les economaidd a diwylliannol yr ardal. Mae’r rhain yn cynnwys Safleoedd Treftadaeth y Byd yng Nghastell Conwy a Muriau’r Dref, a chamlas Llangollen a thraphont ddŵr Pontcysyllte sy’n pontio’r ffin rhwng Sir Ddinbych a Wrecsam. Mae ymgysylltiad cyhoeddus yn arddangos y gwerth y mae pobl yn ei roi ar amgylchedd naturiol a hanesyddol, gyda llawer yn adrodd ymdeimlad o les a hunaniaeth sy’n gysylltiedig â’r ffactorau hyn.

Mae ymdeimlad o gyfrifoldeb personol ar gyfer yr amgylchedd yn bwysig gan y bydd yn newid ymddygiad person, er enghraifft efallai y byddant yn taflu llai o sbwriel drwy ailgylchu mwy, efallai y byddant yn siopa’n lleol, teithio mewn cludiant cyhoeddus, rhannu ceir neu gerdded mwy. Mae tystiolaeth o’n hymgysylltiad cyhoeddus drwy ‘Sgwrs y Sir’ yn dangos fod pobl ifanc yn benodol yn cydnabod bod angen i ni amddiffyn ein hamgylchedd a buddsoddi mewn ynni adnewyddadwy.

Mae’r amgylchedd hefyd yn cynnwys yr amgylchedd adeiledig a thai. Mae tai yn benodol wedi’i amlygu yn ein gwaith ymgysylltu a rhannau eraill o’r asesiad fel ffactor allweddol sy’n effeithio ar les. Codwyd pryderon ynglŷn ag anghenion tai a digartrefedd ac argaeledd tai fforddiadwy.

Mae effaith newid hinsawdd yn cynyddu, a disgwylir iddynt waethygu’n sylweddol, oni bai y cymerir camau pellach i fynd i’r afael â’r risgiau presennol ac yn y dyfodol.

Mae Asesiad Risg Newid Hinsawdd y DU 2017 a gynhyrchwyd gan y Pwyllgor ar Newid Hinsawdd ac a gyhoeddwyd yn 2016, wedi canfod bod hinsawdd y byd yn newid, yn bennaf oherwydd allyriadau nwyon tŷ gwydr o ganlyniad i weithgarwch dynol, gyda gaeafau mwynach a hafau poethach a chynnydd yn lefelau’r môr [1]. Mae digwyddiadau tywydd eithafol yn cael eu derbyn yn awr fel canlyniad newid hinsawdd a chynhesu byd-eang. Rydym wedi’n cynghori i baratoi ar gyfer cynhesu pellach tra’n gweithio i leihau allyriadau ar yr un pryd. Canfu’r asesiad fylchau mewn cynlluniau ac ymrwymiadau gwario i fynd i’r afael â pherygl llifogydd, i reoli adnoddau naturiol ac effaith newid hinsawdd ar iechyd a lles.

Mae ystyr hyn ar gyfer Cymru yn sylweddol. Mae’n debyg y byddwn yn profi cyfnodau o ormodedd neu ddim digon o ddŵr, cynnydd mewn tymereddau a chynnydd yn lefel y môr. Gallai gael effaith sylweddol ar ardaloedd arfordirol ac mae’r peryglon i seilwaith (rheilffyrdd, ffyrdd, tai) yn ddifrifol. Mae’r adroddiad hefyd yn dyfynnu peryglon penodol i adeiladau a thirweddau â gwerth diwylliannol oherwydd cyfuniad o dymereddau uwch a dwysedd glaw. Dywedodd Sophie Howe, Comisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol ar gyfer Cymru fod yr adroddiad yn amlygu rhai cyfleoedd posibl y gall newid hinsawdd ei ddarparu, megis: “tymhorau tyfu hirach a chyfleoedd economaidd ar gyfer busnesau megis twristiaeth, ac rwyf eisiau i Gymru weithredu yn awr”.

Mae llifogydd eisoes yn peri risg difrifol i bobl, yr economi ac amgylchedd Conwy a Sir Ddinbych, ac mae’n debygol y bydd newidiadau yn ein hinsawdd, megis cynnydd yn nifrifoldeb stormydd a gaeafau gwlypach, yn cynyddu’r risg, ynghyd â chyfradd erydu arfordirol, yn y degawdau sydd i ddod [i]. Gall cymunedau y mae perygl iddynt ddioddef llifogydd ac erydu arfordirol ddisgwyl gweld y risgiau hynny’n cael eu gwireddu’n amlach a gweld cynnydd ym maint yr effaith y byddant yn ei gael.

Dywedodd Cadeirydd Is-Bwyllgor Addasu’r Pwyllgor ar Newid Hinsawdd fod y risgiau a amlygwyd yn yr adroddiad yn debyg ar gyfer holl genhedloedd y DU ond bod Cymru, gyda “seilwaith o ansawdd gwael” yn wynebu heriau penodol. Er enghraifft, oherwydd y stoc tai. [2]

Nid yw effaith y bleidlais ddiweddar i adael yr Undeb Ewropeaidd yn newid casgliadau cyffredinol yr asesiad risg. Fodd bynnag, mae’r CCC wedi nodi efallai y bydd rhai risgiau unigol yn newid os yw polisïau a deddfwriaethau’r UE yn cael eu tynnu’n ôl ac nad ydynt yn cael eu disodli gan fesurau cyfwerth neu well gan y DU. Bydd yr Is-Bwyllgor Addasu yn asesu goblygiadau refferendwm yr UE yn ei adroddiad statudol nesaf i Senedd y DU ar Raglen Addasu Cenedlaethol y DU, a gyhoeddir ym mis Mehefin 2017.

Mae’r bygythiadau ar gyfer bioamrywiaeth, oherwydd newid hinsawdd yn rhannol, yn ddifrifol. Mae un mewn 14 rhywogaeth yng Nghymru mewn perygl o ddiflannu’n gyfan gwbl yn ôl y ffigurau a gasglwyd fel rhan o adroddiad Sefyllfa Byd Natur Cymru 2016. Mae pwysau a bygythiadau i natur yng Nghymru yn cynnwys:

colli cynefinoedd a diraddiad, megis colli gorgors
gwahanu ac ynysu cynefinoedd am sawl rheswm, megis datblygiad amhriodol
cynnydd ym mhoblogaeth ddynol
newid hinsawdd
mewnbwn maeth gormodol a mathau eraill o lygredd
gor-fanteisio a defnydd anghynaladwy, gan gynnwys pwysau amaethyddol.
rhywogaethau goresgynnol, er enghraifft, rhododendron yn Eryri a rhywogaethau nad ydynt yn frodorol.

Gallai’r cynnydd mewn argaeledd gwasanaethau digidol gynorthwyo i ddatrys rhai o’r heriau amgylcheddol gan fod posibilrwydd iddynt leihau anghenraid teithio. Mae gan hyn y potensial i leddfu’r pwysau ar y seilwaith cludiant presennol a lleihau allyriadau carbon drwy ostwng y defnydd o danwyddau ffosil a’r cynnyrch tanwydd-cemegol a ddefnyddir i adeiladu a chynnal a chadw ffyrdd a seilwaith eraill.

Rhagwelir y bydd newid hinsawdd yn y DU gan gynnwys Conwy a Sir Ddinbych yn arwain at gynnydd yn lefelau’r môr, cynnydd mewn tymereddau cyfartalog a thymereddau eithafol ynghyd â chyfnodau o lifogydd a chyfnodau o sychder. Mae effeithiau newid hinsawdd yn creu nifer o risgiau amgylcheddol:

Peryglon llifogydd a newidiadau arfordirol i gymunedau, busnesau a seilwaith.
Peryglon ar gyfer iechyd, lles a chynhyrchiant oherwydd tymereddau uchel.
Peryglon oherwydd diffyg yn y cyflenwad dŵr cyhoeddus, a dŵr ar gyfer amaethyddiaeth, cynhyrchu ynni a diwydiant, gydag effeithiau ar ecoleg dŵr croyw.
Peryglon i gyfalaf natur, gan gynnwys ecosystemau daearol, arfordirol, morol a dŵr croyw, priddoedd a bioamrywiaeth.
Peryglon i gynhyrchiant bwyd a masnach ddomestig a rhyngwladol.
Peryglon plâu ac afiechydon newydd ac sy’n dod i’r amlwg, a rhywogaethau estron goresgynnol, sy’n effeithio ar bobl, planhigion ac anifeiliaid.

Mae ymrwymiadau presennol mewn arferion gwastraff ac ailgylchu wedi’u dylunio i gyfrannu at ostyngiad cyffredinol mewn allyriadau carbon ac allyriadau ‘tŷ gwydr’ eraill. Mae risgiau o ran darparu’r ymrwymiadau hyn oherwydd ansicrwydd ariannol. Gall lleihau cyllid y sector cyhoeddus ac ansicrwydd yn y farchnad ar gyfer deunydd eildro fod yn fygythiad i gynaliadwyedd y modelau darparu presennol.

Nid yw Conwy a Sir Ddinbych wedi’u diogelu rhag yr argyfwng tai cenedlaethol. Mae’r amodau dirwasgedig parhaus yn y diwydiant adeiladu yn golygu nad yw’r cyflenwad o dai newydd wedi dal i fyny â’r galw fel y rhagwelwyd yng Nghynlluniau Datblygu Lleol y ddwy sir. Mae ein gwaith ymgysylltu wedi tynnu sylw at bryder cyhoeddus cynyddol ynglŷn ag argaeledd tai fforddiadwy ac rydym yn dechrau gweld cynnydd yn y galw am gymorth tai.

[1] Adroddiad Tystiolaeth Asesiad Risg Newid Hinsawdd y DU https://www.theccc.org.uk/uk-climate-change-risk-assessment-2017

[2] http://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-36764628