Sector cyflogaeth allweddol – Amaethyddiaeth a Choedwigaeth

Yr economi amaethyddol yw conglfaen cymunedau gwledig ac mae’n bwysig wrth geisio gwella cynaliadwyedd lleol a chenedlaethol yng nghyd-destun newid hinsawdd, a pharhau i ddiogelu cefn gwlad agored er mwyn sicrhau diogelwch amgylcheddol, diogelwch bwyd, a mynediad at gefn gwlad agored er boddhad i bawb.

Mae dros 4,600 wedi’u cyflogi’n uniongyrchol ym myd amaeth yn yr ardal – 2,400 yng Nghonwy a 2,200 yn Sir Ddinbych^[i]. Mae hyn yn cyfrif ar gyfer 20% o’r unigolion o oedran gwaith yng Nghonwy wledig a dros 15% yn ardaloedd gwledig Sir Ddinbych. Yn seiliedig ar ymchwil yn ardaloedd gwledig Lloegr, mae pob swydd ym myd ffermio yn creu swydd arall yn yr economi leol a allai awgrymu bod effaith ffermio ar yr economi wledig yn llawer uwch.

Mae amaethyddiaeth, coedwigaeth a physgota yn gyfwerth â 16% o’r holl fusnesau cofrestredig TAW a PAYE ym Mwrdeistref Sirol Conwy a Sir Ddinbych, y cyfrannau mwyaf (er nad oes ganddynt y nifer mwyaf o weithwyr) yn y ddwy ardal^[ii].

Tabl: pobl wedi’u cyflogi mewn gwaith amaethyddol, 2013

Ffynhonnell: ystadegau cyfrifiad amaethyddiaeth ardal fechan, Llywodraeth Cymru

	BS Conwy	Sir Ddinbych	Cyfanswm
Ffermwyr llawn amser	906	728	1,634
Ffermwyr rhan amser	869	866	1,735
Gweithwyr rheolaidd	282	293	575
Achlysurol	343	337	680
Yr holl weithwyr amaethyddol	2,400	2,224	4,624

Mae ffermwyr yn tyfu’r cynhwysion crai sy’n tanategu cadwyn gyflenwi bwyd y DU, boed yn darparu cynnyrch ar gyfer y farchnad organig leol neu’r archfarchnadoedd mawr. Mae eu cnydau a’u da byw yn cyfrannu at ein diogelwch bwyd lleol a chenedlaethol, ynghyd â darparu nwyddau allforio. Mae cynnyrch sy’n cael ei ddarparu’n lleol yn cyflenwi nifer o’n cynhyrchwyr bwyd a bwytai sy’n bwysig ar gyfer yr economi ehangach. Mae economi fwyd leol sy’n ffynnu hefyd yn cynorthwyo i gefnogi a hyrwyddo mentrau bwyta’n iach.

Mae ffermwyr hefyd yn rheoli dros 75% o’r holl dir ym Mwrdeistref Sirol Conwy a Sir Ddinbych, gyda ffermwr cyfartalog yn treulio oddeutu pythefnos a hanner yn cynnal y gwrychoedd a’r waliau bob blwyddyn^[iii]. Gall rheolaeth ffermwyr a gweithwyr amaethyddol o dir amaethyddol, tir cyffredin, coedwigoedd, cyrsiau dŵr a thirweddau eraill gyfrannu at nodau amgylcheddol, ac mae’n gymorth i gynnal cefn gwlad fel ysgyfaint y DU.

Mae’r cysylltiadau rhwng ffermio a thwristiaeth yn gryf iawn. Mae nifer o’n hardaloedd o harddwch naturiol eithriadol yn cael eu cynnal a’u rheoli gan ein ffermwyr, ac yn rhannol gyfrifol am ddenu dros 9 miliwn o ymwelwyr i Fwrdeistref Sirol Conwy a 6 miliwn o ymwelwyr i Sir Ddinbych bob blwyddyn^[iv].

[i] Cyfrifiad Amaethyddol 2013, Llywodraeth Cymru

[ii] Busnes y DU: gweithgarwch, maint a lleoliad, Swyddfa Ystadegau Gwladol

[iii] What agriculture and horticulture mean to Britain, Undeb Cenedlaethol y Ffermwyr

[iv] Adroddiadau STEAM ar gyfer Conwy a Sir Ddinbych, 2015

Er mai dim ond gostyngiad bach a fu o ran y niferoedd sy’n gweithio ym myd amaeth rhwng 2003 a 2014 (o 4,655 i 4,624), mae nifer y ffermwyr llawn amser wedi gostwng o bron i 270. Mae hyn yn cael ei gydbwyso gan lefel gymharol y cynnydd mewn nifer y gweithwyr amaethyddol achlysurol, gan awgrymu newid sylweddol yn niogelwch cyflogaeth yn y sector amaethyddol, a newid posibl yn nhenantiaeth/perchnogaeth tir amaethyddol.

Mae cynllunio olyniaeth yn parhau i fod yn fater allweddol ar gyfer y sector. Yn draddodiadol, byddai ffermydd a chyflogaeth cysylltiedig yn y sector yn cael ei basio ymlaen o’r rhieni i’r plant, ond yn ddiweddar mae’r genhedlaeth iau wedi tueddu i ddewis gyrfaoedd gwahanol. Mae hyn yn rhannol o ganlyniad i newid mewn disgwyliadau, ond hefyd mewn ymateb i newid yn yr economi cenedlaethol, sy’n golygu bod ffermio yn llai proffidiol nag ydoedd ar gyfer y cenedlaethau blaenorol. Nid yw ffermydd teuluol yn sicr o ddarparu cyflogaeth ar gyfer holl blant y ffermwyr bellach, a hyd yn oed pan fo gwaith ar gael, nid yw’r incwm y mae’n ei ddarparu yn ddigonol er mwyn dal i fyny â’r costau byw presennol (gan gynnwys tai). Mae pwysau ariannol yn y sector amaethyddol hefyd yn golygu bod nifer o ffermwyr yn gorfod parhau i weithio’n hŷn, gan leihau cyfleoedd ar gyfer ffermwyr iau i ddechrau yn y diwydiant.

Mae diboblogaeth wledig, yn enwedig ymysg pobl o oedran gwaith yn bryder, sy’n effeithio ar hyfywedd gwasanaethau’r sector cyhoeddus a phreifat megis ysgolion gwledig, cludiant cyhoeddus, siopau pentref a grwpiau cymunedol. Yn ei dro gall hyn arwain at ostyngiad mewn cyflogaeth a chyfleoedd cymdeithasol, sy’n cymell diboblogaeth pellach.

Mae pobl ifanc yn gadael yr ardal ar gyfer addysg a chyflogaeth, ac nid ydynt yn derbyn swyddi ffermio. Mae hyn yn golygu bod y boblogaeth wledig yn ei chyfanrwydd ac yn enwedig y gweithlu amaethyddol, yn heneiddio.

Mae posibilrwydd y bydd effaith pleidlais Brexit ar yr economi wledig yn sylweddol iawn. Ar hyn o bryd mae sector amaethyddol Bwrdeistref Sirol Conwy a Sir Ddinbych yn derbyn degau o filiynau o bunnoedd bob blwyddyn mewn taliadau uniongyrchol fel rhan o Bolisi Amaethyddol Cyffredin yr Undeb Ewropeaidd, ac mae ardaloedd gwledig yn elwa o raglenni a mentrau cyllid amrywiol eraill yr UE. Nid yw’n hysbys sut y bydd y gefnogaeth yn cael ei disodli ar hyn o bryd.

Mae pobl mewn ardaloedd gwledig yn cydnabod pwysigrwydd amaeth i gyflogaeth leol ac awgrymwyd fod angen mwy o gymorth i gefnogi’r diwydiant hwn.