Mynd i’r afael â gordewdra (gan gynnwys gordewdra mewn plant)

Mae ymchwil wedi awgrymu bod cysylltiad rhwng bod dros bwysau neu’n ordew yn ystod plentyndod â risgiau iechyd corfforol ac iechyd meddwl hirdymor. Gall risgiau iechyd meddwl godi o ganlyniad i anfodlonrwydd â’r corff, gwahaniaethu cymdeithasol, hunan-barch isel ac ansawdd bywyd gwael^[i]. Mae plant gordew yn nodi bod eu lles personol yn isel, oherwydd problemau megis bwlio yn yr ysgol, blinder ac anawsterau wrth wneud gweithgareddau corfforol^[ii].

Siart: plant 4-5 oed sydd dros eu pwysau neu’n ordew, 2014-15

Ffynhonnell: Rhaglen Mesur plentyndod, Iechyd Cyhoeddus Cymru

Cymru sydd â’r lefel uchaf o ordewdra mewn plant yn y DU. Mae 34% o’r plant yn cael eu dosbarthu fel dros eu pwysau neu’n gordew, gan gynnwys 19% yn ordew. Mae’r dystiolaeth yn awr yn amlwg y bydd y broblem yn parhau ac yn cynyddu nes y cymerir camau i fynd i’r afael â’r duedd hon. Roedd Rhaglen Rhagofal Llywodraeth y DU yn awgrymu y gallai 25% o’r holl blant o dan 16 oed fod yn ordew erbyn 2050^[i].

Nid oes gennym ddata ar lefel leol i weld sut rydym yn cymharu yn erbyn y mesur hwn. Serch hynny, yn 2014/15,

canfuwyd bod 25.2% o blant 4-5 oed ym Mwrdeistref Sirol Conwy yn ordew neu dros bwysau – cyfanswm o tua 283 o blant. Mae hyn yn is na’r ganran ar gyfer Cymru gyfan o 26.2%. (Nid oes gennym ddata ar lefel leol i weld sut rydym yn cymharu yn erbyn y mesur hwn. Serch hynny, yn 2014/15.
canfuwyd bod 25.2% o blant 4-5 oed ym Mwrdeistref Sirol Conwy yn ordew neu dros bwysau – cyfanswm o tua 283 o blant. Mae hyn yn is na’r ganran ar gyfer Cymru gyfan o 26.2%. (Lloegr = 21.9%). O’r rhain, roedd 118 (10.5% o’r holl blant) yn ordew a 165 (14.7%) dros eu pwysau, ond nid yn ordew. (Cymru = 11.6% yn ordew, 14.5% dros eu pwysau ond nid yn ordew).
canfuwyd bod 26.9% o blant 4-5 oed yn Sir Ddinbych yn ordew neu dros bwysau – cyfanswm o tua 287 o blant. Mae hyn yn uwch na’r ganran ar gyfer Cymru gyfan o 26.2%. O’r rhain, roedd 113 (10.6% o’r holl blant) yn ordew a 174 (16.3%) dros eu pwysau, ond nid yn ordew^[ii].
Mae bechgyn 4-5 oed ym Mwrdeistref Sirol Conwy a Sir Ddinbych yn fwy tebygol o fod yn ordew neu dros eu pwysau na merched o’r un oedran.

Mae gordewdra mewn oedolion hefyd yn broblem sy’n fwy a mwy cyffredin oherwydd ar gyfer nifer o bobl mae bywyd cyfoes yn cynnwys bwyta gormodedd o fwyd rhad, llawn calorïau, a threulio cyfnodau maith o amser yn eistedd, wrth ddesgiau, ar soffa neu mewn ceir.

Mae 54.3% o oedolion yn ordew neu dros eu pwysau ym Mwrdeistref Sirol Conwy a 57.8% yn Sir Ddinbych^[iii]. Mae hyn yn cymharu â 57.8% sef cyfartaledd Cymru (Lloegr = 60.5%).
O’r rhain, roedd 18.6% yn ordew a 35.7% dros eu pwysau, ond nid yn ordew ym Mwrdeistref Sirol Conwy. Roedd 18.8% yn ordew a 38.9% dros eu pwysau, ond nid yn ordew yn Sir Ddinbych. (Cymru = 22.3% yn ordew, 35.5% dros eu pwysau ond nid yn ordew).

[i] Mynd i’r afael â gordewdra mewn plentyndod yng Nghymru, Llywodraeth Cymru 2015

[ii] Adroddiad Rhaglen Mesur Plant Cymru 2014-15, Iechyd Cyhoeddus Cymru

[iii] Arolwg Iechyd Cymru 2013-14

[i] Griffiths LJ., Parsons TJ., Hill AJ., (2010) Self-esteem and quality of life in obese children and adolescents: a systematic review. Int J Pediatr Obese; 5(4):282-304; Xavier S, Mandal S. The psychosocial impacts of obesity in children and young people: A future health perspective. Public Health Medicine 2005;6(1):23-27

[ii] Schwimmer J.B., Burwinkle T.M., Varni J.W., (2003) Health-related quality of life of severely obese children and adolescents. Journal of American Medical Association. Cyfrol. 289 Nb 14

Ers 2011-12, ni fu newid ystadegol sylweddol o ran lefelau gordewdra a lefelau’r rhai sydd dros eu pwysau ymysg plant 4-5 oed.

Mae lefelau’r ddau fesur wedi gostwng ychydig ym Mwrdeistref Sirol Conwy – 14.3% o blant 4-5 oed dros eu pwysau yn 2011-12, a 11.9% yn ordew (cyfanswm o 26.2%).
Mae lefelau’r ddau fesur wedi cynyddu ychydig yn Sir Ddinbych- 15.4% o blant 4-5 oed dros eu pwysau yn 2011-12, a 10.8% yn ordew (cyfanswm o 26.2%).

Er bod ymgyrch gweithredol ar ffyrdd o fyw iach gan y sector cyhoeddus a’i bartneriaid yng Nghymru, mae cyfran yr oedolion sydd dros eu pwysau neu’n ordew wedi cynyddu dros y ddegawd ddiwethaf.

Siart: oedolion a oedd dros eu pwysau neu’n ordew (oedran wedi’i safoni)

Ffynhonnell: Arolwg Iechyd Cymru

Mae gordewdra yn gostwng disgwyliad oes o gyfartaledd o 3 i 10 mlynedd, yn dibynnu ar pa mor ddifrifol ydyw. Amcangyfrifir bod gordewdra a bod dros bwysau yn cyfrannu at o leiaf 1 ym mhob 13 marwolaeth yn Ewrop[i]. Mae gordewdra yn tueddu i fod yn fater iechyd sy’n gymdeithasol anghytbwys, gan effeithio’n anghymesur ar grwpiau economaidd-gymdeithasol is. Os nad yw’n cael ei herio bydd yn cynyddu anghydraddoldebau iechyd.

Yn ogystal ag achosi newidiadau corfforol i’r corff sy’n effeithio ar ffitrwydd a symudedd cyffredinol, mae bod yn ordew neu dros bwysau yn cynyddu’r tebygolrwydd o ddioddef o salwch sy’n peryglu bywyd megis diabetes math 2, clefyd coronaidd y galon, rhai mathau o gancr (er enghraifft cancr y frest a chancr y coluddyn), asthma, pwysedd gwaed uchel, colesterol uchel a strôc. Gall gordewdra effeithio ar ansawdd bywyd ac arwain at broblemau seicolegol, megis iselder a hunan-barch isel. Mae hyn i gyd yn arwain at gynnydd o ran pwysau ar y gwasanaethau gofal ac iechyd.

Mae’r ffaith fod y duedd tuag at gynnydd mewn gordewdra er gwaethaf blynyddoedd o hyrwyddo ffyrdd o fyw iach yn peri pryderon mawr.

[i] http://www.nhs.uk/conditions/Obesity/Pages/Introduction.aspx

Ni chafwyd fawr ddim sylwadau gan y cyhoedd a oedd yn benodol berthnasol i ordewdra mewn oedolion ar wahân i un sylw ynglŷn â diffyg cefnogaeth ar gyfer pobl sy’n brwydro gyda gordewdra ac sydd angen teithio i Wrecsam a Chaerdydd er mwyn derbyn y gefnogaeth arbenigol briodol.

O safbwynt plant, roedd pobl yn teimlo nad ydym yn gwneud digon o ddefnydd o’n hamgylchedd naturiol a chyfleoedd chwarae i daclo gordewdra mewn plant. Roeddent yn teimlo y dylai addysg gorfforol fod yr un mor bwysig â chyrhaeddiad academaidd a chanlyniadau arholiadau a bod angen cynyddu’r amser a neilltuir ar gyfer gweithgaredd corfforol o fewn ac oddi allan i’r cwricwlwm. Ar yr un pryd mae angen sicrhau bod cyfleoedd am bris isel neu am ddim ar gael, yn arbennig yn ystod gwyliau’r ysgol.