Llewyrchus
Mae ardal Elwy yn gartref i rai o brif safleoedd cyflogaeth a thir datblygu Sir Ddinbych. Mae man cyfarfod yr A55 a’r A525 yn nodi canolbwynt yr ardal ac mae safleoedd allweddol gerllaw. Mae’r rhain yn cynnwys Parc Busnes Llanelwy, Parc Cinmel, Parc Busnes Bodelwyddan ac Ysbyty Glan Clwyd. Hefyd ceir nifer o safleoedd manwerthu a hamdden pwysig yn Nhriongl Rhuddlan ac allfa siopa Tweedmill. Ymhellach, mae datblygiad preswyl a chyflogaeth mawr wedi ei glustnodi ar gyfer ardal Bodelwyddan yng Nghynllun Datblygu Lleol Sir Ddinbych. Mae’r safleoedd hyn yn ychwanegol at swyddogaeth tref farchnad / dinas draddodiadol Llanelwy lle ceir marchnad da byw a chyfleusterau lleol yn ogystal â siopau a chyfleusterau lleol yn Rhuddlan a Bodelwyddan. Yn ystod y blynyddoedd diwethaf mae canol tref Rhuddlan wedi datblygu’n dda a gwelwyd llai o eiddo gwag a chynnydd yn nifer yr allfeydd gwasanaeth. Nid yw’r sefyllfa gystal yn Llanelwy a gwelwyd cynnydd yn nifer yr unedau gwag er 2012.
Mae lefelau diweithdra yn is nag yn Sir Ddinbych yn gyffredinol ac maent wedi aros ar gyfradd debyg neu chyfradd is na’r cyfartaledd ar draws Prydain. Mae incwm aelwydydd yn gyffredinol yn uwch na’r gyfradd ar draws Sir Ddinbych, ac eithrio yng Ngorllewin Llanelwy a rhannau o Ruddlan, lle ceir lefelau incwm is.
Mae asedau addysg yr ardal yn cynnwys:
Coleg Pengwern
Ysgol Uwchradd Glan Clwyd, ysgol uwchradd Gymraeg y sir sydd yn cael ei hailddatblygu ar hyn o bryd
Hefyd mae naw ysgol gynradd yn yr ardal. Mae pump o’r rhain yn ysgolion cyfrwng Saesneg anenwadol; Ysgol Bodfari, Ysgol Cefn Meiriadog, Ysgol Hiraddug, Ysgol y Castell ac Ysgol y Faenol. Mae pedair yn ysgolion yr Eglwys yng Nghymru: mae tair ohonynt yn ysgolion cyfrwng Saesneg, sef Ysgol Esgob Morgan, Ysgol Babanod Llanelwy, Ysgol Trefnant, ac mae Ysgol Tremeirchion yn ysgol Gymraeg.
Cydnerth
Mae ardal Elwy yn cynnwys pentrefi Dyserth, Cwm, Waen, Rhuallt a Thremeirchion sy’n ffinio ag Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol Bryniau Clwyd. Yn y rhan ogleddol mae’r cynefinoedd calchfaen helaeth yn gartref i nifer o flodau gwyllt, gan gynnwys rhai rhywogaethau prin ac anghyffredin, megis crwynllys yr hydref a thegeirian. Mae’r rhain yn eu tro yn cynnal gwahanol fathau o infertebratau gan gynnwys glöynnod byw a gwyfynod megis y glesyn cyffredin a’r bwrned brych coch. I’r de mae’r rhos a’r rhostir grug yn gartref i adar yr ucheldir megis clochdar y cerrig, corhedydd y coed, bod tinwen a’r cudyll bach sy’n ymweld â’r rhostiroedd yn ystod misoedd y gwanwyn a’r haf i fridio.
Mae nifer o welliannau amgylcheddol lleol ar y gweill. Bwriad dynodiad a rheolaeth Gwarchodaeth Natur Leol Rhuddlan yw gwarchod a gwella’r man gwyrdd hygyrch hwn ac ymgysylltu’n uniongyrchol â’r gymuned leol. Bydd yn cynnig lleoliad hygyrch i gerdded a beicio ynghyd â nifer o dasgau ymarferol ar gyfer gwirfoddolwyr.
Disgwylir y bydd partneriaeth rhwng Cyngor Sir Ddinbych a Grŵp Amgylcheddol Dyserth yn arwain at Welliannau Amgylcheddol Lleol o Ansawdd ar draws y pentref, gan ddechrau gyda’r gwaith o weddnewid Carreg Heilin yn Ardal Natur Leol.
Yn olaf, bydd mwy o waith yn cael ei wneud i ddatblygu Llwybr Prestatyn /Dyserth a gwneud y gorau o’r cyfleoedd hamdden a bioamrywiaeth gwych er mwyn gwella’r cyswllt trafnidiaeth cynaliadwy hwn.
Rhywbeth sy’n destun pryder mawr yn ardal Elwy yw llifogydd o afonydd Elwy a Chlwyd. Mae llifogydd diweddar wedi effeithio ar Lanelwy a Rhuddlan yn ogystal ag ardaloedd eang o dir amaethyddol. Mae goblygiadau diogelwch, economaidd ac amgylcheddol mawr yn gysylltiedig â hyn ac mae angen mesurau i’w lliniaru.
Mae ehangu’r tir cyflogaeth yn debygol o arwain at fwy o draffig a gallai hyn effeithio ar y rhwydwaith ffyrdd yn y rhan hon o’r sir. Mynegwyd pryderon ynglŷn â faint o draffig sy’n mynd drwy Llanelwy ers nifer o flynyddoedd.
Dywedodd y rhai hynny a gymerodd ran yn Sgwrs y Sir fod angen sicrhau bod ffyrdd yn addas ar gyfer y lefelau traffig disgwyliedig, gan ystyried newidiadau technolegol posibl megis ceir heb yrwyr neu hyd yn oed ceir sy’n hedfan. Roeddent hefyd o’r farn y dylid gwneud mwy i annog a darparu ar gyfer beicwyr.
Roedd y cyfranogwyr hefyd yn rhagweld datblygiadau yn y dyfodol ym maes cynhyrchu ynni adnewyddadwy, ac roedd disgwyl i hyn gynyddu yn sgil ffermydd solar, ynghyd ag ynni gwynt a llanw ar y môr y tu allan i’r ardal.
Iachach
Mae’r dewis eang o gyfleoedd hamdden yn yr awyr agored yn harddwch cefn gwlad, yn enwedig cerdded a beicio, hefyd yn asedau allweddol ar gyfer galluogi a hyrwyddo ffyrdd iach o fyw. Mae enghreifftiau o’r gwaith sy’n cael ei wneud yn y tymor byr yn cynnwys ehangu Teithiau Iechyd Llanelwy a Rhuddlan a datblygu teithiau cerdded Milltiroedd Cymunedol Tremeirchion er mwyn annog pobl i fabwysiadau ffordd iach o fyw, ymarfer corff yn rheolaidd a denu mwy o ymwelwyr i’r ardal.
Mae cynlluniau ar y gweill ar gyfer ystafell ffitrwydd newydd yng Nghanolfan Hamdden Llanelwy yn dilyn ailddatblygu Ysgol Glan Clwyd. Bydd hyn yn dod â’r cyfleusterau yn gyson â gweddill y sir gan ychwanegu stiwdio penodol ar gyfer dosbarthiadau ymarfer corff. Mae gwaith dichonoldeb hefyd ar waith i addasu’r maes chwarae tywod bob-tywydd yn faes 3G ar gyfer pêl-droed 11 bob ochr a hyfforddi.
Ysbyty Glan Clwyd yw prif ysbyty canolbarth gogledd Cymru ac felly mae’n ased iechyd o bwys.
Mae parth Iechyd Mynegai Amddifadedd Lluosog Cymru yn edrych ar gyfraddau salwch cyfyngus hir dymor, pwysau geni isel, cyfraddau marwolaethau o bob achos a chyfraddau canser. Mae’r rhain wedi’u pwysoli er mwyn cymryd ystyriaeth o wahaniaethau ym mhroffil oedran y gwahanol ardaloedd. Nid yw’n ymddangos bod dim un o’r cymdogaethau yn ardal Elwy yn dioddef o amddifadedd iechyd wrth ddefnyddio’r mesurau hyn.
Eto i gyd, mae cyfraddau eithaf uchel o bobl hŷn (dros 65 oed) yn byw yn ardal Elwy gan olygu bod effaith salwch sy’n gysylltiedig ag oedran yn debygol o fod yn fwy amlwg yma nag mewn ardaloedd eraill. Awgryma llawer o waith ymchwil fod nifer y bobl hŷn sydd â dementia yn debygol o godi. Mae nifer y bobl y mae eu salwch neu gyflwr bregus yn golygu nad ydynt bellach yn gallu cyflawni tasgau bob dydd i ofalu amdanynt eu hunain hefyd yn debygol o godi. Golyga hyn fod iechyd pobl hŷn yn flaenoriaeth yn yr ardal.
Ar hyn o bryd mae ardal Elwy yn cyfrif am 17% o boblogaeth Sir Ddinbych. Mae 14% o gleientiaid y gwasanaethau cymdeithasol yn y grŵp anabledd corfforol, nam synhwyraidd a bregusrwydd, 17% o ofalwyr sy’n oedolion a 18% o’r grŵp anabledd dysgu yn byw yn yr ardal.
Mwy cyfartal
Ym Modelwyddan y mae’r gyfradd fwyaf, sef 5.4%, o drigolion sy’n Asiaidd neu’n Brydeinig-Asiaidd yn y sir. Mae’r gyfradd hon yn fwy na’r gyfradd yng Nghymru (2.3%) ond mae’n dal yn is na’r gyfradd ar gyfer Lloegr, sef 7.8%. Mae llawer o’r bobl o dras Indiaidd, Pacistanaidd, a Ffilipino sy’n byw ym Modelwyddan yn gweithio yn Ysbyty Glan Clwyd. Mae rhannau eraill o ardal Elwy yn llai amrywiol ac yn fwy tebyg i weddill y sir.
Mae sawl ward yn ardal Elwy yn cynnwys cyfraddau uwch o bobl hŷn (dros 65 oed) na’r cyfartaledd ar draws Cymru. Mae rhannau o Lanelwy a Rhuddlan yn gartref i gyfradd uwch o bobl hŷn na chyfartaledd y sir ond mae ardal Trefnant yn eithriadol: yno mae 33% o’r boblogaeth dros 65 oed, o’i chymharu â 23% yn Sir Ddinbych yn gyffredinol neu 19% ar draws Cymru.
Nid oes ffigyrau ar gael ar gyfer nodweddion gwarchodedig ar lefel leol ond mae cyfraddau salwch cyfyngus hir dymor yn rhoi awgrym o gyfradd y boblogaeth sy’n anabl. Mae cyfraddau salwch cyfyngus hir dymor yn ardal Elwy yn nodweddiadol o’r rheini ar draws y sir.
Cymunedau cydlynus
Mynegodd aelodau grŵp ffocws yr ardal a gymerodd ran yn Sgwrs y Sir bryderon am argaeledd tai fforddiadwy, a’r ffaith bod pobl ifanc yn gadael yr ardal. Roeddent o’r farn bod grwpiau cymunedol a gwirfoddol lleol yn chwarae rhan bwysig i ddod â’r gymuned ynghyd ac y dylid ymestyn hyn yn y dyfodol drwy wella’r berthynas rhwng trigolion, grwpiau lleol ac asiantaethau cyhoeddus.
Ymhlith yr enghreifftiau o gefnogaeth dda i fentrau cymunedol mae Prosiect Garddio Llys y Felin lle aethpwyd ati i sefydlu gardd gymunedol y tu allan i’r ystafell gymunedol a rhoddwyd sied ac offer i’r aelodau sefydlu clwb garddio i gynnal yr ardal.
Mae rhaglenni hamdden ac ieuenctid sy’n cael eu cynnal ar safle Ysgol Glan Clwyd hefyd yn dod â’r gymuned ynghyd, gan gefnogi datblygiad personol a grwpiau gan alluogi pobl i gyfrannu at fywyd y gymuned.
Mae cynigion y Cynllun Datblygu Lleol yn debygol o arwain at gynnydd cyflym yn nifer y trigolion a’r ymwelwyr dydd i ardal Bodelwyddan. Un dasg allweddol er mwyn cynnal cydlyniant bydd sicrhau bod anghenion trigolion presennol a newydd yn cael eu diwallu a’u bod yn cael eu cymhathu mewn ffordd gadarnhaol.
Mae’r pentrefi yn wardiau Tremeirchion, Cwm a’r Waen a Threfnant, oll yn dioddef i ryw raddau oherwydd arwahanrwydd cymdeithasol ac amseroedd teithio cymharol hir er mwyn cael mynediad at wasanaethau fel meddygfeydd, deintyddion, siopau a chyfleusterau hamdden. Efallai nad yw hyn yn broblem i’r trigolion hynny sy’n gallu defnyddio trafnidiaeth breifat ond mae trigolion y cymunedau hyn sydd heb gar yn aml yn ei chael yn anodd i gael mynediad at wasanaethau ac mewn perygl o ddioddef arwahanrwydd cymdeithasol.
Fel mewn rhannau eraill o Sir Ddinbych a Chonwy, mae cyfraddau troseddu ac ymddygiad gwrth-gymdeithasol yn isel.
Diwylliant bywiog lle mae’r Gymraeg yn ffynnu
Mae dwysedd y siaradwyr Cymraeg yn amrywio rhwng y gwahanol gymunedau yn ardal Elwy: mae 29% yn siarad Cymraeg yn Nhrefnant a dim ond 18% ym Modelwyddan. Mae’r ardal yn gartref i Ysgol Glan Clwyd, ysgol uwchradd Gymraeg categori 1 y sir. Roedd y rheini a gymerodd ran yn y Sgwrs Fawr yn pryderu am gynaliadwyedd yr iaith ac yn teimlo bod patrymau mudo (allfudo gan bobl ifanc o’r ardal a mewnfudo gan bobl nad ydynt yn siarad Cymraeg) yn cael effaith andwyol.
Mae gan Elwy asedau hanesyddol a diwylliannol cyfoethog. Mae Llanelwy, un o ddinasoedd lleiaf y Deyrnas Unedig, yn gartref i eglwys gadeiriol o’r 13eg ganrif a godwyd ar safle eglwys Saint Cyndeyrn o’r 6ed ganrif. Dyma gartref Beibl William Morgan. Heddiw, mae’r Eglwys Gadeiriol yn cynnal gŵyl gerddorol flynyddol y ddinas ac mae’n parhau yn lle canolog i fywyd yr Eglwys yng Nghymru.
Mae gan dref Rhuddlan hefyd nifer o adeiladau hanesyddol ac olion archaeolegol sy’n tystio i hanes hir, llawn cyffro. Am dros bum canrif roedd Rhuddlan yn safle sawl ysgarmes rhwng y Cymry a’r Saeson, safle brwydr fawr rhwng y Brenin Offa o Mercia a’r Cymry; bwrdeistref Sacsonaidd ag amddiffynfeydd; llys tywysog Cymreig; caer Normanaidd (y ‘Twthill’); ac yn olaf castell carreg cadarn. Yma hefyd, mewn senedd a gynhaliwyd yn 1284, y cyhoeddwyd mab Brenin Lloegr yn Dywysog Cymru am y tro cyntaf.
Mae gan yr ardal sy’n ymestyn o Ddyserth i ward gyfagos Gallt Melyd dreftadaeth ddiwydiannol gyfoethog a bydd y gwaith sydd wedi ei wneud yn ddiweddar i wella dehongliad a mynediad at Dŷ Injan Clive yn ategu at y gwaith cadwraeth blaenorol ac yn gwella’r cynnig twristiaeth lleol.
Mae Bodelwyddan yn gartref i ‘Eglwys Farmor’ eiconig y Santes Margaret a phlasdy hanesyddol Castell Bodelwyddan, sydd ar hyn o bryd yn westy, amgueddfa ac oriel sy’n gartref i arddangosfeydd yr Oriel Bortreadau Genedlaethol (National Portrait Gallery). Yn ogystal â hyn, mae Bodelwyddan yn gartref i Neuadd Pengwern a Faenol Fawr, gwesty a phlasty gwledig sy’n dyddio o 1597. Roedd y safle sydd bellach yn gartref i Ystâd Ddiwydiannol Parc Cinmel, a’r coetiroedd cyfagos, yn Wersyll Hyfforddi Milwrol Parc Cinmel yn flaenorol. Roedd y gwersyll hyfforddi milwrol hwn yn brysur yn ystod y ddau ryfel byd ac yn parhau i gael ei ddefnyddio hyd at y 1960au. Adeiladwyd Gwersyll Cinmel tua diwedd 1914 ac erbyn 1919 roedd yn safle 3 milltir o hyd; hyfforddwyd dros 17,000 o filwyr yno yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf.
Yn gyfrifol ar lefel fyd-eang
Yr holl asedau a datblygiadau treftadaeth, diwylliannol ac amgylcheddol amrywiol yw cyfraniad Elwy at Gymru sy’n gyfrifol ar lefel fyd-eang. Bydd egwyddorion cynaliadwyedd yn cael eu rhoi ar waith drwy’r Cynllun Llesiant, Cynlluniau Datblygu ac Adfywio Lleol, gwaith bioamrywiaeth a chadwraeth.
