Gyda dros 9,500 o adeiladau yn y Fwrdeistref Sirol wedi’u nodi gan Asiantaeth yr Amgylchedd fel rhai mewn perygl sylweddol o lifogydd, mae hwn yn fater strategol allweddol ar gyfer Bwrdeistref Sirol Conwy. Dyma’r gyfran uchaf o eiddo mewn perygl sylweddol o lifogydd ar gyfer unrhyw ardal awdurdod lleol yng Nghymru. Mae 8,900 eiddo pellach mewn perygl canolig neu isel oherwydd llifogydd[i]. Mae Bwrdeistref Sirol Conwy hefyd yn cynnwys yr adran hiraf o amddiffynfeydd arfordirol ffug yng Nghymru gyda 23km ohonynt. Yn seiliedig ar Asesiad Risg Llifogydd Cenedlaethol yn 2012, roedd 16,750 eiddo yn Sir Ddinbych mewn parth llifogydd, sydd rhwng 20% a 30% o’r holl eiddo yn yr ardal. Nododd adroddiad ‘Llifogydd yng Nghymru’ bod 3,250 eiddo mewn perygl difrifol o lifogydd, gyda 13,200 pellach yn wynebu risg canolig neu isel. Mae Bwrdeistref Sirol Conwy yn agored i risg cyfunol posibl o lifogydd afon, llifogydd llanw a llifogydd arfordirol. Mae problemau draenio trefol a phroblemau dŵr wyneb hefyd wedi cyfrannu at hanes hir y sir o ddioddef llifogydd. Daw’r rhan fwyaf o’r llifogydd sy’n digwydd yn y mewndiroedd o Afon Conwy a’i llednentydd. Mae trefi Trefriw a Llanrwst wedi eu lleoli ar lannau Afon Conwy; daw’r peryglon llifogydd yno o ddŵr wyneb, o systemau carthffosiaeth a hefyd o ganlyniad i lifogydd afon y dylanwadir arnynt gan y llanw. Mae posibl fod cyrion dwyreiniol tref Abergele yn cael eu dylanwadu gan gwrs dŵr Ffynnon-y-Ddôl a chan Afon Clwyd sy’n afon lanw. Mae Afon Gele hefyd yn peri risg i dref Abergele. Mae Conwy, Cyffordd Llandudno, Mochdre, Bae Colwyn a Nant Ganol yn ardaloedd trefol yn bennaf ac yn agored yn rhannol i’r arfordir ac i aber Afon Conwy ac i Afon Ganol. Mae’r ardal hon yn un o bwys sylweddol oherwydd y rhwydweithiau ffyrdd a rheilffyrdd sydd yno. Mae perygl o lifogydd o Afon Wydden ac afon Gyffin yn yr ardal hon hefyd. Mae dŵr wyneb a llifogydd o garthffosydd hefyd wedi bod yn broblem yng Nghonwy. Mae perygl o lifogydd sy’n cael ei ddylanwadu gan y llanw ar hyd arfordir cyfan Conwy a Sir Ddinbych yn enwedig yn yr ardaloedd trefol, y prif feysydd o bryder yw; Llanddulas, Llanfairfechan, Bae Cinmel, Llandudno, Hen Golwyn (arglawdd y rheilffordd), tref Conwy, y Rhyl a Phrestatyn. Mae risg llifogydd llanw hefyd yn ymestyn ar hyd aber afon Clwyd y tu hwnt i Rhuddlan. Mae mwyafrif y data llifogydd hanesyddol sydd wedi’i gasglu gan Gyngor Sir Ddinbych yn ymwneud â llifogydd o gyrsiau dŵr arferol. Roedd y llifogydd a gafwyd ym mis Tachwedd 2012 o ganlyniad i gyfuniad o gyfnod parhaus o law trwm ar dir dirlawn yn ardaloedd dalgylch afon Clwyd ac Elwy a arweiniodd at orlenwi’r prif afonydd hyn ynghyd â rhywfaint o lifogydd dŵr wyneb a llifogydd o gyrsiau dŵr arferol. Mae modelu perygl llifogydd yn y dyfodol gan ddefnyddio cyfresi data mapio cenedlaethol Cyfoeth Naturiol Cymru, yn rhagweld bod 5,140 eiddo mewn perygl o lifogydd dŵr wyneb hyd at 0.1m o ddyfnder a bod 1,579 eiddo mewn perygl o lifogydd hyd at 0.3m. Mae 89% o’r eiddo hyn yn eiddo preswyl . Mae perygl llifogydd afonol yn Sir Ddinbych wedi’i leoli ar hyd y prif gyrsiau dŵr afon Clwyd, yn bennaf Rhuthun, Elwy, Llanelwy, ac yn ne’r sir, mae llifogydd o Afon Dyfrdwy yn effeithio ar Gorwen. Yn ogystal â hyn, mae perygl llifogydd yn gysylltiedig â nifer o gyrsiau dŵr llai ar draws y sir. Mae cymunedau yr effeithiwyd arnynt yn flaenorol gan lifogydd yn cynnwys Rhuthun, Dinbych, Llangollen, Corwen, Gwyddelwern, Llanelwy, Dyserth, Llanbedr Dyffryn Clwyd a Phwll Glas. [i] Llifogydd yng Nghymru: Asesiad bygythiad llifogydd cenedlaethol (2009), Asiantaeth yr Amgylchedd Mae Conwy a Sir Ddinbych wedi profi llifogydd helaeth, o lifogydd Tywyn yn 1990 a effeithiodd ar 2,800 eiddo i’r digwyddiadau diweddar yn Rhuthun, Llanelwy a’r Rhyl yn 2012/13 a effeithiodd ar bron i 700 eiddo. Cafwyd dros 20 o ddigwyddiad llifogydd sylweddol yn yr ardal hon dros yr ugain mlynedd ddiwethaf. Yn bennaf, mae glaw trwm a thywydd stormus dros y gaeaf yn 2013/14 a’r blynyddoedd dilynol wedi tynnu sylw at y problemau y gall llifogydd eu hachosi i gartrefi ac eiddo masnachol, gydag achosion o dorri amddiffynfeydd arfordirol ar hyd arfordir Gogledd Cymru, llifogydd ailadroddus yn Nyffryn Conwy a chau prif lwybrau trafnidiaeth gan gynnwys yr A55. Mae atal llifogydd yn awr yn flaenoriaeth uchel ar yr agenda gwleidyddol cenedlaethol, a chyda gwyddonwyr yn rhagweld mwy o ddigwyddiadau tywydd eithafol yn y blynyddoedd sydd i ddod o ganlyniad i newid hinsawdd[i], mae hyn yn parhau i fod yn faes sy’n peri pryder allweddol i’r Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus. [i] ”UK storms: Hammond says climate change ‘clearly a factor’”, Erthygl Newyddion y BBC, Chwefror 2014 http://www.bbc.co.uk/news/uk-politics-26213919 Mae llifogydd yn ddigwyddiadau naturiol a byddant yn parhau i ddigwydd, beth bynnag fo’r ymdrechion i’w hatal. Ni fydd perygl llifogydd byth yn cael ei waredu’n gyfan gwbl, ac felly mae’n bwysig canolbwyntio gymaint ar leihau’r aflonyddwch y mae llifogydd yn ei achosi a’r mesurau i’w atal. Mae llifogydd eisoes yn peri perygl difrifol i bobl, yr economi ac amgylchedd Conwy a Sir Ddinbych, ac mae’n debyg y bydd newidiadau yn ein hinsawdd, megis cynnydd o ran difrifoldeb stormydd a gaeafau gwlypach, yn cynyddu’r perygl, ynghyd â chyfradd erydu arfordirol, yn y degawdau sydd i ddod[i]. Gall cymunedau y mae perygl iddynt ddioddef llifogydd ac erydu arfordirol ddisgwyl gweld y risgiau hynny’n cael eu gwireddu’n amlach a gweld cynnydd ym maint yr effaith y byddant yn ei gael. Ni fydd yn bosib parhau i adeiladu rhagor o systemau draenio ac amddiffynfeydd mwy eu maint mewn ymateb i’r risg gynyddol; rhaid i’r ymateb fod wedi ei wreiddio o fewn egwyddorion rheoli risg, gan ddarparu dull cyfannol o nodi problemau llifogydd, ac o reoli’r risgiau hynny a’u canlyniadau. Roedd adroddiad Rhagweld Llifogydd y Dyfodol 2004 yn awgrymu y bydd difrod economaidd blynyddol yng Nghymru yn cynyddu o £70 miliwn yn 2004 i £1,235 miliwn yn 2080au o dan y sefyllfa fwyaf tebygol. [i] Addasu i Newid Hinsawdd: Canllaw i Awdurdodau Rheoli Risg Llifogydd ac Erydu Arfordirol yng Nghymru, Rhagfyr 2011 Mae pryder nad yw bob amser yn glir pwy sy’n cefnogi’r cyhoedd gyda materion llifogydd a bod peth dryswch ynghylch meysydd o gyfrifoldeb.
