Mae pwysigrwydd cael mynediad i’r rhyngrwyd a’r we wedi cynyddu’n sylweddol yn y ddegawd ddiwethaf. Yn y dechrau roedd y rhyngrwyd yn cael ei ddefnyddio’n bennaf i gyfnewid gwybodaeth neu gyfathrebu ar-lein, nawr mae cyfrifiaduron, ffonau symudol, setiau teledu clyfar ac offer digidol eraill yn gallu cael mynediad i’r rhyngrwyd, apiau sydd wedi’u cysylltu â’r rhyngrwyd, cyfryngau ffrydio a storfa ar gwmwl yn rhan o’r holl weithgareddau dyddiol. Ar gyfer sawl unigolyn, mae’r defnydd o gyfryngau cymdeithasol megis Facebook, Twitter, Whatsapp a Snapchat wedi dod yn hanfodion dyddiol. Ynghyd â darparu dull o ryngweithio cymdeithasol mae hefyd yn cael ei ddefnyddio fel modd o dderbyn newyddion a gwybodaeth, ac fel cymorth i wneud penderfyniadau. Mae gan dechnolegau newydd rôl ehangach o ran gweithgareddau hamdden a diwylliannol. Yn fwy a mwy mae cyfryngau sy’n cael eu darlledu’n cael ei gyrchu drwy deledu sy’n cysylltu â’r rhyngrwyd a blychau digidol, ac mae cyfryngau ffrydio yn caniatáu mynediad uniongyrchol i gerddoriaeth a theledu/ffilmiau, gemau rhyngweithiol, chwaraeon sy’n cael eu darlledu’n fyw ac yn hwyluso cyfranogiad mewn digwyddiadau diwylliannol rhyngwladol o’ch ystafell fyw eich hunan. Mae mynediad masnachol a busnes i’r rhyngrwyd hefyd yn hanfodol. Yn ogystal â darparu cyfleoedd marchnata a gwerthu ar-lein mae’r rhyngrwyd yn cynnig dull o weithio o bell, cydweithrediad o bell, mynediad i offer gwaith a storfa ddata ar-lein, mynediad i rannu gwybodaeth a gwaith ymchwil, a chysylltedd rhyngwladol drwy dechnoleg cyfathrebu ar unwaith – a gall y cyfan fod yn fwy cynhyrchiol a chost effeithlon na’r elfennau cyfwerth all-lein. Mae’r byd seibr a thechnolegau cyfathrebu hefyd yn cynnig y posibilrwydd o gyflogaeth a thwf economaidd, gan ei fod yn sector cyflog uchel sy’n ehangu. Gall olygu buddsoddiad cyfyngedig mewn seilwaith traddodiadol, darpariaeth adeiladau a thir na llawer o’r diwydiannau eraill, gan ei fod yn symudol, hyblyg, ac yn cynnwys agweddau sy’n cefnogi gweithio hyblyg/gweithio gartref a busnesau bychain newydd ynghyd â datblygiadau busnes mawr. Mae’r sector cyhoeddus a’r trydydd sector yn dibynnu fwy a mwy ar dechnoleg i gynorthwyo i ddarparu eu gwasanaethau, naill ai drwy drafodion ar-lein neu fel offeryn gwybodaeth. Mae rhai enghreifftiau yn cynnwys gwefan Galw Iechyd Cymru, ceisiadau ar-lein am fudd-daliadau’r Adran Gwaith a Phensiynau, gwneud cais i gael biniau ailgylchu newydd, dosbarthu newyddlenni ysgolion, neu roi gwybod i’r heddlu am ddigwyddiadau bach. O gymharu â’r ffigurau cenedlaethol mae gan ardal Conwy a Sir Ddinbych gyfradd is o bobl yn derbyn cysylltiad i’r rhyngrwyd na’r cyfartaledd cenedlaethol. Erbyn dechrau 2016, mae bron i 19% o’r holl breswylwyr 16+ oed naill ai erioed wedi defnyddio’r rhyngrwyd neu heb ei ddefnyddio ers dros tri mis. Ar gyfer Cymru gyfan y ffigur oedd 14%, a dim ond 12% oedd y cyfartaledd ar draws y DU[i]. Mae ardaloedd daearyddol ‘cysylltiad gwael’ ar draws yr ardal (lleoedd lle bo mynediad i’r rhyngrwyd yn gyfyngedig, araf neu ddim yn bodoli o gwbl). Yn draddodiadol disgwylir i ardaloedd gwledig ddioddef o wasanaeth band eang gwael a signal 3G/4G gwael o gymharu â’r ardaloedd trefol, ond dylid nodi nad yw’r ardaloedd cysylltiad gwael hyn wedi’u cyfyngu i’r ardaloedd mwyaf pellennig neu anhygyrch. Mae nifer o deuluoedd incwm isel sy’n methu â fforddio tanysgrifio i wasanaethau band eang. Gall data symudol fod yn ddewis mwy fforddiadwy a hyblyg o gymharu â phecynnau band eang sefydlog gan y gellir ei gael heb gostau gosod, rhent llinell neu gontractau hir dymor. Heb fynediad i holl ddarparwyr data symudol 4G, ni fydd sawl cwsmer yn elwa o’r un cynigion y mae eraill yn eu derbyn ar draws y DU. Dim ond 55% o eiddo ym Mwrdeistref Sirol Conwy a 47% yn Sir Ddinbych sy’n gallu derbyn 3G dibynadwy gan y 4 prif weithredwyr ffonau symudol[1] (88% yn y DU yn gyffredinol). Nid oes ardaloedd o fewn Conwy a Sir Ddinbych sy’n derbyn signal 4G dibynadwy ar gyfer yr holl weithredwyr (lefel y DU yw 46%). Rhagwelir nad yw 16% o aelwydydd ym Mwrdeistref Sirol Conwy a 8% yn Sir Ddinbych yn derbyn cyflymder band eang o 10 megabeit yr eiliad o leiaf (Mbps). Mae’r llywodraeth yn credu y dylai pawb gael hawl cyfreithiol i ofyn am gysylltiad 10Mbps. Mae band eang cyflym iawn ar gael i ddim ond 59% o’r eiddo ym Mwrdeistref Sirol Conwy a 74% yn Sir Ddinbych (lefel y DU yw 83%)[ii]. Mae mynd i’r afael â chynhwysiant digidol yn golygu edrych ar yr amrywiaeth o rwystrau eraill i gael mynediad i’r rhyngrwyd. Mae’r rhai sydd wedi’u hallgau’n gymdeithasol ac economaidd – aelwydydd tlotach, pobl anabl a’r henoed, er enghraifft – yn llai tebygol o lawer o ddefnyddio’r rhyngrwyd na’r boblogaeth fel cyfanrwydd. Ar y cyfan, mae adroddiad ‘Connected Nation 2015’ OfCom yn rhagweld tebygolrwydd allgau digidol ym Mwrdeistref Sirol Conwy a Sir Ddinbych fel ‘uchel iawn’ ar gyfer y dangosyddion digidol a chymdeithasol. Siart: defnydd o’r rhyngrwyd yng Nghymru 2015 Ffynhonnell: Arolwg Cenedlaethol Cymru, Llywodraeth Cymru Ynghyd â’r cyfleoedd cymdeithasol ac economaidd a gynigir gan dechnolegau digidol, mae rhai agweddau negyddol o ran diogelwch ar-lein sy’n peri mwy a mwy o bryder, ac y mae awdurdodau cyhoeddus, darparwyr technoleg a’r gymdeithas yn ei chyfanrwydd yn parhau i ddatblygu dulliau i fynd i’r afael â’r agweddau hyn. Mae’r rhain yn cynnwys rheoli mynediad i gynnwys amhriodol ar gyfer plant a phobl ifanc, meithrin perthnasau amhriodol ar-lein (gan gynnwys radicaleiddio), seibrfwlio a thwyll/dwyn hunaniaeth ar-lein. Seibrfwlio yw pan fydd rhywun yn bwlio eraill dros y rhyngrwyd neu ar ffôn symudol drwy anfon e-byst neu negeseuon testun camdriniol yn uniongyrchol i’r dioddefwr, neu drwy roi neu rannu sylwadau cas neu luniau sy’n codi cywilydd lle y gall pobl eraill eu gweld. Gall seibrfwlio gael effaith negyddol ar les meddyliol, ac mae’n broblem benodol ar gyfer pobl ifanc. Mae twyll ar-lein a dwyn hunaniaeth yn feysydd pryder penodol. Er bod y rhain yn fathau newydd o weithgarwch cymunedol hirsefydlog, fel seibrfwlio mae’r twf o ran technoleg newydd yn golygu bod y mathau hyn o gam-drin ym mhobman, drwy’r amser. Mae bygythiadau yn cynnwys firysau, sy’n gallu heintio eich cyfrifiadur a’i ddifrodi, a thwyll ar-lein. Twyll ar-lein yw pan fydd troseddwyr yn defnyddio’r rhyngrwyd i geisio twyllo pobl i roi arian neu gwybodaeth bersonol iddynt, ac maent yn cynnwys gwefannau ffug, e-byst wedi’u targedu a hyd yn oed meithrin perthynas amhriodol gyda dioddefwyr drwy fforymau ar-lein. Gall unrhyw un ddioddef twyll fel hyn ond efallai y bydd pobl hŷn yn cael eu targedu’n benodol, yn aml oherwydd y tybir fod ganddynt fwy o arian na phobl iau. Mae Age UK yn pryderu’n benodol oherwydd y newidiadau diweddar i bensiynau preifat sy’n caniatáu pobl 55+ oed i dderbyn eu holl gynilion pensiwn mewn arian parod ac y bydd hyn yn annog twyllwyr i dargedu’r grŵp oedran hwn fwy nag o’r blaen[i]. [i] Only the tip of the iceberg: fraud against older people, Age Concern UK, April 2015 [1] EE, O2, Three, Vodafone [i] Defnyddwyr y rhyngrwyd 2016, Swyddfa Ystadegau Gwladol [ii] Connected Nations 2015, OfCom
