Gofalwyr di-dâl yw’r darparwyr gofal mwyaf i bobl gydag anghenion cefnogaeth yn ein cymunedau, ac maent yn arbed miliynau o bunnoedd i’r GIG a’r gwasanaethau cymdeithasol bob blwyddyn. Mae un rhagamcan yn nodi bod gwerth gofal di-dâl yn y DU yn £132 biliwn y flwyddyn – bron i ddwywaith yr hyn ydoedd yn 2001, ac yn agos at wariant iechyd blynyddol y DU o £134.1 biliwn[i]. Yn y degawdau diweddar mae nifer a chyfran yr unigolion sy’n cael eu geni gydag anableddau ac yn goroesi i fod yn oedolyn ac yn byw’n hirach wedi cynyddu’n sylweddol. Mae gwelliannau mewn gofal iechyd ac iechyd cyffredinol hefyd yn golygu bod mwy o bobl yn goroesi ar ôl salwch difrifol fel cancr neu strôc. Mae cynnydd yn nifer yr unigolion sy’n byw gyda chyflyrau hirdymor yn creu galw newydd a chymhleth ar ein gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol sydd eisoes o dan bwysau oherwydd cyllidebau prin y GIG a gofal cymdeithasol. Mae gofal di-dâl sy’n cael ei ddarparu gan deulu, cyfeillion a chymdogion yn cynorthwyo fwy a mwy i ddiwallu’r cynnydd mewn galw a’r bylchau mewn gwasanaethau. Fodd bynnag, mae strwythur poblogaeth y DU sy’n heneiddio’n gyflym a disgwyliadau oes hirach yn golygu bod nifer y rhai sydd angen gofal a chefnogaeth yn rhagori ar nifer yr aelodau oedran gwaith sy’n cael eu darparu. Mae’r gyfran uchel o drigolion hŷn yn yr ardal wedi golygu fod gan y ddwy sir un o’r cymarebau dibyniaeth uchaf yng Nghymru. Mae gan Fwrdeistref Sirol Conwy yn benodol gymhareb dibyniaeth sydd ymysg yr uchaf yn y DU, y gellir eu cymharu ag ardaloedd ymddeol glan y môr eraill fel y rhai ar arfordir de Lloegr. Er nad yw cymhareb dibyniaeth yn fesur uniongyrchol o’r anghenion neu ddarpariaeth gofal (mesur economaidd yw yn bennaf), gall, wedi’i baru gyda gwybodaeth ynglŷn â strwythur oedran ein poblogaeth, fod yn ddangosydd defnyddiol o’r gofyniad ar gyfer gofal di-dâl ymysg grwpiau oedran hŷn. Gall gofalu am rywun arall roi pwysau ar unigolyn, a gall arwain at broblemau iechyd corfforol ar gyfer y gofalwyr eu hunain (drwy ymdrech gorfforol megis codi a chario, ac o flinder cyffredinol). Gall gofalwyr wynebu pwysau ar eu hiechyd meddwl hefyd, megis delio â straen a phoeni am yr unigolyn y maent yn gofalu amdanynt ac effaith eu salwch; arwahanrwydd cymdeithasol a diffyg amser i ganolbwyntio ar eu hunain; pryderon ariannol oherwydd llai o incwm yn y cartref a/neu gostau gofal cynyddol; a theimladau o rwystredigaeth a gwylltineb tuag at yr unigolyn y maent yn gofalu amdanynt a’r sefyllfa y maent ynddi. Yn ôl cyfrifiad 2011, mae dros 13,600 o bobl ym Mwrdeistref Sirol Conwy a dros 11,600 o bobl yn Sir Ddinbych yn darparu gofal heb dâl. Mae bron i 30% o’r gofalwyr hyn (bron i 4,000 o bobl ym Mwrdeistref Sirol Conwy a 3,400 yn Sir Ddinbych) yn darparu 50 awr neu fwy o ofal bob wythnos. Bydd bod â lefelau cyn uched o ddarpariaeth gofal di-dâl yn effeithio’n enfawr ar les economaidd a chymdeithasol y gofalwyr yn ogystal â’r rhai y gofelir amdanynt. Mae oddeutu dau draean o’r gofalwyr di-dâl yn 50 oed neu’n hŷn – ym Mwrdeistref Sirol Conwy mae 30% yn 65+ oed; 27% yn Sir Ddinbych. [i] Valuing carers 2015; the rising values of carers’ support, CareUK Mae nifer a chyfran yr unigolion sy’n darparu gofal heb dâl wedi cynyddu ers Cyfrifiad 2001 – cynnydd o oddeutu 1,350 ym Mwrdeistref Sirol Conwy a 950 yn Sir Ddinbych. Mae mwy na hanner y cynnydd hwnnw (56% o’r cynnydd cyffredinol ym Mwrdeistref Sirol Conwy a 65% yn Sir Ddinbych) wedi bod yn bobl sy’n darparu 50+ awr o ofal heb dâl bob wythnos. Siart: darpariaeth gofal di-dâl 2001 a 2011 Ffynhonnell: Cyfrifiad poblogaeth 2001 a 2011, Swyddfa Ystadegau Gwladol Roedd y cynnydd yn cynnwys pobl 65+ oed sy’n darparu gofal heb dâl yn bennaf, sydd wedi cynyddu o dros 1,050 ym Mwrdeistref Sirol Conwy a dros 850 yn Sir Ddinbych. Roedd hyn yn gynnydd o 12.6% i 14.4% o’r holl bobl 65+ oed ym Mwrdeistref Sirol Conwy ac o 12.9% i 15.9 yn Sir Ddinbych. Mae’n anodd gwneud rhagamcan rhesymol ynglŷn â dyfodol darpariaeth gofal di-dâl, gan ei fod yn cael ei ddylanwadu gan ryngweithiad cymhleth o ffactorau megis newid mewn darpariaeth gofal cymdeithasol, tueddiadau hirdymor mewn iechyd a lles, polisi tai a rhwydweithiau teuluol a chyfeillgarwch. Fodd bynnag, mae cymhwysiad syml o’r cyfraddau presennol i’r poblogaethau amcanestynedig ar gyfer y dyfodol yn awgrymu y gallai nifer yr unigolion sy’n darparu 50+ awr o ofal di-dâl gynyddu i oddeutu 4,300 ym Mwrdeistref Sirol Conwy a 3,950 yn Sir Ddinbych erbyn 2035 – cynnydd mewn canran o 8.4% ym Mwrdeistref Sirol Conwy a 16.4% yn Sir Ddinbych ers 2011. Disgwylir i nifer yr unigolion 65+ oed sy’n darparu gofal di-dâl gynyddu o oddeutu 1,400 ym Mwrdeistref Sirol Conwy a Sir Ddinbych – cynnydd mewn canran o oddeutu 35.3% ym Mwrdeistref Sirol Conwy a 45.0% yn Sir Ddinbych ers 2011. Gallai cynnydd mewn dibyniaeth ar ofalwyr hŷn – sydd efallai ag anghenion lles eu hunain sy’n gysylltiedig â’u hoedran – fod yn beryglus[i]. Mae nifer y plant gydag anabledd yn cynyddu’n raddol ar draws Cymru gyfan. Bydd hyn yn cynyddu nifer y rhieni neu warchodwyr sydd angen darparu gofal di-dâl. Mae goblygiadau hefyd wrth i’r plant anabl hyn heneiddio ac wrth i’w gofalwyr heneiddio, gan newid natur y gefnogaeth sy’n ofynnol o bosib. Mae’r amcanestyniadau hyn yn cyflwyno goblygiadau sylweddol ar gyfer y sector cyhoeddus yng Nghonwy a Sir Ddinbych. Mae cefnogi gofalwyr drwy ddarparu gofal seibiant a gwasanaethau eraill yn flaenoriaeth allweddol i gynorthwyo pobl i gynnal eu hannibyniaeth yn eu cartrefi eu hunain a lleihau’r pwysau hirdymor ar y GIG a gwasanaethau’r cyngor. [i] Pobl 16 oed a hŷn yr amcangyfrifir y byddant yn darparu gofal di-dâl, yn ôl oedran a’r oriau gofal sy’n cael eu darparu, rhagamcan hyd at 2035, http://www.daffodilcymru.org.uk Amlygwyd pwysigrwydd gofal a chefnogaeth anffurfiol gan ffrindiau, cymdogion a theulu. Roedd pobl hefyd yn bryderus bod gofalwyr angen cefnogaeth a chyfleoedd i rwydweithio.
