Mae graddiant cymdeithasol o ran tlodi tanwydd: po isaf eich incwm y mwyaf tebygol y byddwch mewn perygl o dlodi tanwydd ac mae’n cael effaith sylweddol ar iechyd, lles cymdeithasol ac economaidd pobl sy’n byw mewn cartrefi oer. Y rhai sydd fwyaf diamddiffyn i dlodi tanwydd a chartrefi oer yw pobl hŷn, rhieni sengl gyda phlant dibynnol, teuluoedd sy’n ddi-waith neu ar incwm isel, plant a phobl ifanc, pobl anabl, pobl â salwch a chyflyrau hirdymor, a phobl sengl sy’n ddi-waith[i]. Mae clefydau anadlol yn waeth ar gyfer pobl sy’n byw mewn cartrefi oer, ac mae’n gwaethygu cyflyrau iechyd cronig, ochr yn ochr â risg uwch o strôc a thrawiad ar y galon. Mae tai oer hefyd yn cael effaith negyddol ar les emosiynol a meddyliol holl aelodau’r aelwyd (gan gynnwys pryderu am filiau ac iechyd) a gall gael effaith ar berfformiad plant yn yr ysgol. Mae anghydraddoldebau iechyd a lles a achosir oherwydd bod pobl yn byw mewn tlodi tanwydd yn gallu arwain at fwy o ddibyniaeth ar wasanaethau cyhoeddus ar gyfer cefnogaeth iechyd a lles arall. Drwy leihau’r risg bod pobl yn byw mewn tlodi tanwydd yng Nghymru gallwn gynorthwyo i leihau’r effaith negyddol ar fywydau pobl a’r pwysau ar wasanaethau cyhoeddus. Ystyrir bod aelwydydd yn dioddef o dlodi tanwydd os ydynt yn gorfod gwario mwy na 10% o incwm yr aelwyd ar danwydd i gadw eu cartref mewn cyflwr ‘boddhaol’[1]. Amcangyfrifodd Llywodraeth Cymru bod 364,000 o aelwydydd yng Nghymru yn byw mewn tlodi tanwydd yn 2012, sef 29% o’r holl aelwydydd [ii]. Er bod costau tanwydd wedi parhau i gynyddu ac ymhell uwchlaw lefelau 2012, disgwylir i nifer yr aelwydydd sydd mewn tlodi tanwydd fod wedi gostwng oherwydd y cynlluniau effeithlonrwydd ynni cenedlaethol a lleol, megis NEST ac ARBED, sydd wedi targedu aelwydydd mewn tlodi tanwydd yn y blynyddoedd diwethaf – yr amcangyfrif o’r gostyngiad ar draws Cymru yw oddeutu -80,000 o aelwydydd [iii]. Mae ymchwil cenedlaethol gan yr Adran Ynni a Newid Hinsawdd wedi dangos mai’r rhai y mae tlodi tanwydd yn effeithio arnynt fwyaf yw pensiynwyr sy’n byw ar eu pennau eu hunain a rhieni sengl[iv]. Mae pensiynwyr sy’n byw ar eu pennau eu hunain yn ffurfio 17.6% o aelwydydd ym Mwrdeistref Sirol Conwy a 15.7% yn Sir Ddinbych. Mae aelwydydd rhiant sengl yn ffurfio 5.5% o’r holl aelwydydd ym Mwrdeistref Sirol Conwy a 6.1% yn Sir Ddinbych. [v]. Gall tlodi tanwydd fod yn broblem benodol mewn ardaloedd gwledig, nad ydynt wedi’u cysylltu â’r brif rwydwaith nwy ac yn gorfod dibynnu ar danwydd solet neu gyflenwadau nwy/olew sy’n aml yn costio mwy na thrydan a nwy a dim ond mewn cyfansymiau mawr y gellir eu prynu, gan arwain at gostau mawr a delir ymlaen llaw. Gall tai hŷn fod yn anoddach eu gwneud yn effeithlon o ran ynni hefyd gan y cawsant eu hadeiladu gan ddefnyddio dulliau a deunyddiau adeiladu nad ydynt yn hawdd eu haddasu ar gyfer safonau’r 21ain ganrif ar gyfer insiwleiddio a gosodiad gwres canolog. Mae eiddo wedi’i adeiladu â cherrig yn broblem penodol. Mae’r bil trydan cyfartalog ar draws yr holl fathau o daliadau wedi gostwng o £8 (1.4 y cant) rhwng 2015 a 2014, gan roi cyfanswm cyfartalog bil o £584. Gostyngodd y bil nwy cyfartalog o £38 (5.1 y cant) yn 2015 i £714[vi]. [1] Diffiniad ‘cynllun gwresogi boddhaol’ a argymhellir gan Sefydliad Iechyd y Byd yw 23oC yn yr ystafell fyw a 18°C yn yr ystafelloedd eraill, i’w gyflawni am 16 o bob 24 awr ar gyfer aelwydydd gyda phobl hŷn neu bobl ag anableddau neu salwch cronig a 21oC yn yr ystafell fyw a 18oC yn yr ystafelloedd eraill am gyfnod o naw awr o bob 24 awr (neu 16 o bob 24 awr dros y penwythnos) ar gyfer aelwydydd eraill. [i] Centre for Sustainable Energy (2013) Tackling Fuel Poverty [ii] Strategaeth Tlodi Tanwydd 2010, Llywodraeth Cymru; Cynhyrchu Lefelau Amcanol o Dlodi Tanwydd yng Nghymru: 2012-2016, Llywodraeth Cymru [iii] Cynllun tlodi tanwydd a arweinir gan alw yn y dyfodol i ddilyn Cartrefi Cynnes – Nyth, Llywodraeth Cymru, dogfen ymgynghori Llywodraeth Cymru, Awst 2016 [iv] Adroddiad Blynyddol ynglŷn ag Ystadegau Tlodi Tanwydd, yr Adran Ynni a Newid yn yr Hinsawdd [v] Rhagamcanion aelwydydd, Llywodraeth Cymru [vi] Prisiau ynni chwarterol, Mehefin 2016, Swyddfa Ystadegau Gwladol Er bod prisiau wedi dechrau gostwng yn 2015 ar ôl cyfnod hir o chwyddiant ym mhris tanwydd, ar gyfer y rhan fwyaf o fathau o danwydd nid ydynt wedi gostwng cymaint ag y gellid ei ddisgwyl o’r gostyngiad parhaus yn y pris olew yn rhyngwladol. Erbyn diwedd 2015, roedd prisiau cyfartalog trydan wedi cynyddu o 65%, a phrisiau cyfartalog nwy dros 98% o’u cymharu â 2005. Dim ond 28% oedd chwyddiant MPD yn gyffredinol yn yr un cyfnod. Siart: Indecsau prisiau tanwydd yn y sector domestig mewn gwirionedd (gan ystyried chwyddiant) Ffynhonnell: Bwletin prisiau ynni chwarterol DECC Mae mynd i’r afael â thlodi tanwydd yn flaenoriaeth datblygu gynaliadwy allweddol ar gyfer Llywodraeth Cymru gan ei bod yn canolbwyntio ar fater cymdeithasol allweddol drwy dargedu’r rhai sydd â’r anghenion mwyaf; yn ysgogi gweithgarwch economaidd drwy gynhyrchu cyfleoedd ar gyfer busnesau lleol ynghyd â chyfleoedd cyflogaeth a hyfforddiant; ac yn gwneud tai yn fwy effeithlon o ran ynni a lleihau allyriadau nwyon tŷ gwydr ac yn cyfrannu at leihau ôl-troed ecolegol Cymru. Dim adborth cymunedol.
